XUÂN DIỆU... ĂN

                                                   thanh thảo

      Tôi nhớ  hồi mùa hè năm 1983, nhân chuyến  đi thực tế sáng tác của các nhà  văn tại tỉnh Quảng Nam-Đà Nẵng, mấy “nhà văn trẻ” chúng tôi gồm Thái Bá Lợi, Trung Trung Đỉnh và tôi được dịp tháp tùng nhà thơ Xuân Diệu trong các cuộc nói chuyện thơ của ông. Khi tới Hội An, buổi sáng chúng tôi đã “dọn sân bãi” và đưa “đại bác Vua chiến trường” Xuân Diệu lên bục bình thơ tại Nhà văn hoá thị xã, xong mấy anh em “lính pháo” chúng tôi kéo nhau đi uống cà phê và…chờ. Xuân Diệu thường không cho chúng tôi nghe các cuộc nói chuyện thơ của ông (chắc ông muốn “dấu nghề”), nên mấy anh em cứ cà phê và nhậu lai rai chờ khi ông kết thúc cuộc bình thơ, “gia chủ” thế nào cũng mời ăn. Trưa đó, Hội An mời Xuân Diệu và chúng tôi đi ăn…cao lầu. Nghe danh món ăn này từ lâu, nên mấy anh em “lính pháo” chúng tôi đều náo nức. Riêng Xuân Diệu, coi bộ ông còn hồi hộp hơn cả chúng tôi, vì như ông nói, “món này mình đã ăn cách đây 40 năm rồi, giờ mới có dịp ăn lại.” Tới khi ăn mới biết, hoá ra món này cũng không ngon là mấy, lại nhiều mỡ, ăn hơi bị ngán. Chúng tôi mỗi người chỉ xơi được một bát, rồi…ngồi nhìn. Riêng Xuân Diệu, ông xơi những hai bát. Chúng tôi nhìn ông ăn mà…thán phục. Sao ông bác ăn giỏi thế! Khi ăn xong trên đường về, chúng tôi “phỏng vấn” ông về bữa ăn, Xuân Diệu mới thú thật: “Món cao lầu bây giờ cũng chả ngon mấy! Nhưng mình ăn chủ yếu để nhớ kỷ niệm hồi xưa thôi.” Ăn để nhớ kỷ niệm ? Đúng là thế! Và đó cũng là một kiểu ăn của Xuân Diệu. 

Nói tới nhà thơ, lại là nhà thơ rất nổi tiếng, là “ Ông Hoàng thơ tình” như Xuân Diệu mà nói chuyện…ăn, e không thích hợp. Nhưng tôi nghĩ khác. Với người nổi tiếng, nhiều khi qua những chuyện rất thường như chuyện…ăn, lại bộc lộ được những suy niệm, những ứng xử, những phong cách của họ. Mà những bộc lộ đó nó đi liền với quan điểm thẩm mỹ của họ, nghĩa là nó bộc lộ chính những “tầng ngầm” đã và sẽ làm nên tác phẩm của họ. Xuân Diệu có hai câu thơ cực bình dị, mà cực hay: “ Có gì thương cho bằng mẹ với con/ Có gì ngon cho bằng cơm với cá”. Ai đọc hai câu thơ này đều chợt nghĩ đến hai câu ca dao: “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa/ Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương”, hai câu ca dao theo tôi là hay vào hạng nhất trong ca dao Việt Nam. Từng có thời gian được đi thực tế, đi tháp tùng những cuộc nói chuyện thơ của Xuân Diệu, kể cả đi chơi lang bang với ông, tôi có cảm tưởng Xuân Diệu là người có phong cách hết sức bình dân trong ăn uống. Không phải ông không thích những món sơn hào hải vị, hay ông tẩy chay những bữa tiệc “hoành tráng”, nhưng Xuân Diệu chỉ hợp nhất với những món ăn mà mỗi gia đình bình thường ở miền Trung hay ăn. Ông thích ăn cá biển tươi nấu ngọt, thích cả những loại cá biển rẻ tiền như cá nục hay cá bánh đường (“Lanh lảnh ai rao: cá bánh đường!”-thơ Xuân Diệu) là những loại cá vốn có rất nhiều ở chợ Qui Nhơn. Sau năm 1975, mỗi khi có dịp về quê mẹ Bình Định, Xuân Diệu đều đến ăn cơm với người bạn thân thuở nhỏ của ông là ông Trà Văn Tri. Bác Tri gái là người nấu rất ngon những món ăn bình thường dân dã mà Xuân Diệu rất “khoái khẩu” như món cá nục kho, món cá chuồn hấp cuốn bánh tráng, món cá khoai nấu canh…Tôi nhớ một lần, khi đến nhà tôi chơi và nhận lời ăn cơm, Xuân Diệu đã ăn món chả cá băm viên nấu canh chua mà nhà tôi nấu, ăn với bún tươi. Ông ăn no đến nỗi đứng dậy không muốn nổi, và bộc lộ hết sự sung sướng hài lòng của mình. Được phục vụ một thực khách thiệt tình đến như vậy là niềm hạnh phúc cho bất cứ bà nội trợ nào trên trái đất này, chứ không chỉ riêng ở Việt Nam.  Qua cách ứng xử thiệt tình, cởi mở, trải lòng khi ăn một bữa cơm thường , Xuân Diệu đã chứng tỏ ông là một nhà thơ lớn. Một nhà thơ thực sự lớn luôn bình dị hết cỡ, hồn nhiên hết cỡ như vậy! Đừng tưởng, nhà thơ lớn thì chuyên làm bộ làm tịch hay “diễn” những quả giả vờ mỗi khi đụng chạm tới những chuyện tầm thường như miếng ăn miếng uống đâu! Có thời, do quan niệm nhà thơ là phải nhỏ nhẻ, phải khảnh ăn, nên nhiều người cho Xuân Diệu là ham…ăn. Nhiều khi chứng kiến Xuân Diệu ăn, tôi thấy họ nói đúng. Chỉ có điều, Xuân Diệu chỉ ham ăn với phần ăn của mình thôi, không ham ăn phần người khác. Ham ăn như vậy thì có gì xấu, nhất là khi người ta đã thật lòng đãi mình ? Đó là khả năng thưởng thức đời sống, là thái độ tôn vinh đối với người lao động nội trợ. Mà thưởng thức đến tận cùng những món ăn, cũng chính là một hành xử nghệ thuật. Đó còn hơn là một thái độ. Nó là một qụan niệm sống rất nhân bản, và là một tư tưởng thẩm mỹ. Xuân Diệu, mỗi khi được mời ăn, nhất là ở những gia đình ông thân thiết, bao giờ ông cũng ăn thật no, ăn thật đã, ăn tới mức không ăn được nữa mới hớn hở đứng dậy.  “Cảm ơn vợ chồng anh giáo Huế/ Đãi tôi một bữa Lệ Cần khoai”. Tôi xin bảo đảm, suốt cuộc đời vợ chồng “anh giáo Huế”-tức nhà thơ Lê Nhược Thủy-sẽ không được đón tiếp một thực khách nào tuyệt vời hơn nhà thơ Xuân Diệu với bữa tiệc “toàn khoai” như thế! Thơ đến từ đó, chứ từ đâu! 

Kỳ tới: Nguyễn Viết Lãm... Yêu