ĐẾN VỚI 'HÁT & KHÓC' CỦA MAI BÁ ẤN -Tiểu luận PHẠM TUẤN VŨ

PHẠM TUẤN VŨ

          Với công chúng văn học Quảng Ngãi nói riêng và cả nước nói chung, Mai Bá Ấn từ lâu đã là một cái tên quên thuộc. Ông ghi dấu ấn ở cả hai lĩnh vực sáng tác và lí luận, phê bình. Ở mảng sáng tác, ông đã in một tập truyện ngắn và bốn tập thơ. Trong đó, “Hát & khóc” (NXB Hội Nhà văn, tháng 12/2024) là tác phẩm mới nhất, tiếp nối sự thành công từ ba tập thơ trước gồm “Lục bát làm liều” (2001), “Và bốn chung quanh” (2005), “Thị trường lục bát” (2008).

 Nhà thơ MÁI BÁ ẤN

          So với các thi tập trước đây, “Hát & khóc” dày dặn hơn với 78 bài thơ và một bài tứ tuyệt “Ngỏ” thay lời tựa. Điều đặc biệt là, tất cả những bài thơ này chưa từng xuất hiện trong các tập thơ trước, dù nhiều trong số đó được sáng tác từ khá lâu. Cho nên, đến với “Hát & khóc”, người đọc sẽ nhận ra một Mai Bá Ấn vừa thân quen lại vừa mới lạ.

          Tập thơ được cấu trúc thành 8 phần đầy dụng ý với một phần gắn với một thể thơ mới và bảy phần còn lại lấy một câu thơ tiêu biểu làm tên chung. Đó là những câu thơ giàu giá trị biểu đạt, vừa nêu lên chủ đề chung của mỗi phần, vừa như lời đề tựa mang tính dự báo, biết lên tiếng gọi mời, ví như: “Vườn quê ấy xanh cây và mẹ già tóc bạc”, “Hộc bàn đơn sơ chứa đầy ngăn kỷ niệm”, “Chẳng qua là một cuộc chơi vô thường”, “Lấy đâu trũng khuyết mà tìm đến nhau”, “Ôi Tổ quốc! Người thiêng liêng là thế”…

          Với “Hát & khóc”, ta vẫn gặp lại một Mai Bá Ấn quen thuộc với những sở trường làm nên phong cách của ông trên thi đàn. Đó là thể thơ lục bát linh hoạt, biến hóa, giản dị nhưng đầy ám gợi vốn là thương hiệu của nhà thơ đã được khẳng định trong “Lục bát làm liều” và “Thị trường lục bát”. Đó còn là những vần thơ về gia đình, quê hương, đất nước, về thế sự và đời tư giàu cảm xúc và chất suy tư, với ngôn từ giàu hình ảnh và nhạc điệu. “về quê tìm trẻ mục đồng/ người làng bảo: chúng đi rông cả rồi/ chăn trâu chỉ người già thôi/ mục - đồng - tóc - trắng/ đất trời trống huơ” (Rước hồn quê), những vần thơ rất Mai Bá Ấn như trên độc giả có thể bắt gặp thường xuyên trong tập thơ này.

          Bên cạnh đó, “Hát & khóc” còn ghi nhận ở Mai Bá Ấn những nỗ lực đổi mới chính mình. Là nhà lí luận phê bình luôn theo sát đời sống văn học trong nước, ông quan sát và nắm bắt các xu hướng vận động của thơ đương đại. Nhà thơ mạnh dạn bước ra vùng an toàn để tiến đến thể nghiệm những ý hướng cách tân trong quan niệm nghệ thuật và bút pháp thể hiện của bản thân. Bên cạnh thơ tự do và thơ văn xuôi, trong “Hát & khóc”, lần đầu tiên Mai Bá Ấn trình hiện với thể thơ 1-2-3. Đây là thể thơ do người Việt sáng tạo gần đây, thu hút được nhiều người tham gia, gây được tiếng vang trong đời sống văn học hiện nay. Trong tập thơ này, Mai Bá Ấn dành riêng một phần gồm 6 bài, đặt tên “Thể nghiệm thơ 1-2-3”. Đây là những tác phẩm đã đăng tải trên một số diễn đàn văn chương uy tín, được nhiều người đánh giá cao. Thơ 1-2-3 Mai Bá Ấn giàu chất suy nghiệm, hình ảnh chắc, tứ thơ bất ngờ, ví như: “Tuổi xế chiều bị trật khớp lưng nằm một chỗ// Không phải bị té đau/ Cũng không do tham công tiếc việc// Chẳng phải bon chen/ Mơ danh vọng hảo/ Chỉ lỡ xoay người nhặt chiếc lá vàng rơi”.

          Đặc biệt, dù biên độ không gian thơ rộng với nhiều chủ đề, cảm xúc thơ thường xuyên đan xen giữa những cung bậc dường như đối nghịch, nhưng “Hát & khóc” vẫn dành riêng cho quê nhà Quảng Nam và quê hương thứ hai Quảng Ngãi những vần thơ đằm thắm, lắng sâu, nhiều khi thao thiết: Ngút ngát trời Quảng Ngãi/ mưa… mưa… mưa… và mưa…/ nát lòng người Quảng Ngãi/ đồng năm nay mất mùa… (Thơ trong mùa lũ). Những vần thơ về đề tài đất nước, biển đảo trong “Hát & khóc” cũng để lại trong người đọc nhiều cảm xúc: Cha ông từng vượt trùng khơi/ thành Hải đội giữ biển trời quê hương/ Hy sinh không chiếu, không giường/ nẹp tre bó xác… tìm đường về quê/ Tháng Ba “thế lính khao lề”/ vọng người xưa… lại nghĩ về hôm nay (Mỗi cánh buồm - một cộc mốt biên cương).

          So với 3 tập thơ trước, “Hát & khóc” phong phú về đề tài và góc nhìn, đa dạng trong cảm xúc và thủ pháp nghệ thuật hơn. Điều đáng trân trọng ở tập thơ mới nhất này là những nỗ lực đổi mới thơ ở tác giả Mai Bá Ấn, một người nặng lòng với thơ ca.

(BÀI ĐÃ IN BÁO QUẢNG NGÃI CUỐI TUẦN NGÀY 29/3/2025)