NHÀ THƠ MAI VĂN HOAN, ĐẮM ĐUỐI GIỮA VÙNG CHIÊM BAO -Tiểu luận NGÔ ĐỨC HÀNH

NGUỒN: Vanvn-Cập nhật ngày: 26 Tháng Chín, 2024 lúc 08:50

 Nếu tính vòng thời gian của đời người thì nhà thơ Mai Văn Hoan đã ở tuổi “xế chiều”. Cách đây vài tháng, nhà thơ loan báo trên trang cá nhân được bạn bè cùng hoan hỷ là về Thanh Khê (Quảng Bình) làm nhà, ở những năm tháng cuối đời. Có lẽ vì thế, Mai Văn Hoan mới xuất bản tập thơ “Xế chiều”, NXB Thuận Hóa, tháng 4.2024.

Nhà thơ Mai Văn Hoan (phải ảnh) và tác giả bài viết, tại Huế (năm 2023).

“Đã có nhà ở Huế / Còn làm nhà ở quê / Khi lòng ta đã quyết / Mặc ai khen, ai chê”; “Qua tuổi tri thiên mệnh / Chẳng tính chuyện xây lăng / Lại xây thêm nhà ở / Ta lú lẫn rồi chăng”, (Làm nhà ở quê). Không “lú lẫn” đâu nhà thơ ơi? Không gì bằng quê hương. Nhưng cũng ít người có điều kiện quay lại cố thổ. Thanh Khê là vùng đất cuối sông Gianh, cửa biển, “Đêm nằm hơn năm ở / Nghe sóng quê dâng trào”, (Làm nhà ở quê). Đó mới là hạnh phúc, an nhiên cùng “sóng quê”, giữa “sóng quê”.

Cho đến nay, nhà thơ Mai Văn Hoan đã xuất bản 21 tác phẩm các loại, trong đó có 12 tập thơ. Ông là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Mai Văn Hoan “khởi thơ” lúc còn bé, ngay trên đất quê hương. Ông kể rằng, đến với thơ hết sức tình cờ. Ấy là một buổi trưa khi đang học lớp 4 trường làng, khi đi qua hiệu sách cũ của một người tên Roòn và nhìn thấy bác này nằm trên chõng tre đọc thơ. Mai Văn Hoan nhìn lén, biết ông đang đọc “Sóng gầm Côn Đảo”, trường ca của tác giả Huyền Kiêu. Mai Văn Hoan chạy ngay về nhà, nài nỉ mẹ. Sau khi xin được mấy hào, chân đất đầu trần, chạy trở lại hiệu sách mua cuốn sách này. Từ đó ông mê lịm thơ, và bắt đầu bằng những bài vè ngô nghê, thể lục bát.

Mai Văn Hoan còn nhớ lần đầu tiên trong cuộc đời được thầy giáo gọi lên “trình diễn thơ”. Đến nay ông còn nhơ hai câu thơ trong bài thơ đầu đời: “Bánh xèo của ả mẹt Đô / Ai đi ngang cũng muốn vô ăn liền”. “Thế mà tớ được điểm 10 đấy. Về khoe bố, bố không tin, nghĩ mình cóp đâu đó”, nhà thơ Mai Văn Hoan cười khà khà, hàng lông mày trắng như cước rung lên, tinh nghịch.

Mai Văn Hoan là bạn “cùng lứa bên trời” với các nhà thơ Hải Kỳ, Ngô Minh, Lâm Thị Mỹ Dạ; với người khác tỉnh thì có Nguyễn Trọng Tạo, Thạch Quỳ… “Họ đã lần lượt ra đi, chẳng ai cưỡng được quy luật sinh lão bệnh tử”, Mai Văn Hoan nhớ nhung vời vợi.

…

Nay ta đã thành người xưa nay hiếm

Bạn bè ta lần lượt ra đi

Cái gì đến trước sau rồi cũng đến

Dẫu vấn vương luyến tiếc chẳng ích gì

(Ý nghĩ bất chợt)

Năm nay nhà thơ Mai Văn Hoan đã bước vào tuổi 75. Ông kể rằng, phần lớn các bài thơ trong tập “Xế chiều” được sáng tác khi đã ngoài 60, cái tuổi đủ ngấm, và ngẫm đủ sự đời, đủ chiêm nghiệm và thanh lọc. Vì thế, tập thơ “tạc” lên những sát na cuộc đời Mai Văn Hoan: Suy tư, chiêm nghiệm. Các bài thơ trong “Xế chiều” vì thế chân thành, giọng thơ hoài niệm, da diết; “Cứ nói điều gan ruột / Hay dở có thời gian / Mong sao đừng bỏ cuộc / Dù còn chút hơi tàn”, nhà thơ tự bạch bằng tứ tuyệt.

…

Lúc chia tay chỉ còn thơ để lại

Ai có yêu xin lưu giữ giùm ta

Để thơ ta cùng thời gian sống mãi

Như gió trăng, như ong bướm cỏ hoa

(Ý nghĩ bất chợt)

Mai Văn Hoan là người nặng lòng, chung thủy. Dễ nhận ra ở mảng thơ về quê hương, tiền bối, tiên tổ. Ông cũng dành nhiều bài viết tưởng nhớ tài thơ Lưu Trọng Lư, Xuân Hoàng, Hoàng Bình Trọng, Ngô Minh, Hải Kỳ…Đó là những văn nhân Quảng Bình đã góp phần tạo nên diện mạo của “Quảng Bình quật khởi”. Nhà thơ Mai Văn Hoan nhớ bạn: “Ngô Minh cười sật sật / Hải Kỳ giọng thấp cao / Mai Văn Hoan thỉnh thoảng / Chen mấy vần ca dao”, (Ba thằng tuổi Sửu).

Một số tác phẩm gần đây của nhà thơ Mai Văn Hoan.

Tháng 4.2023, tôi có dịp qua Huế mấy ngày. Thời gian lưu lại, được “hầu bia”, “hầu Coca” với nhà thơ Mai Văn Hoan và nhà văn nổi danh nhờ “đất lửa” Quảng Bình, Nguyễn Khắc Phê. Họ ôn lại kỷ niệm trên quê hương Quảng Bình với tất cả trân trọng, ngưỡng mộ.

Mai Văn Hoan vốn là thầy giáo. Năm 1971, Mai Văn Hoan chính thức trở thành thầy giáo, sau khi tốt nghiệp 10+3. Đó là ước mơ lớn, với người có hoàn cảnh khá cơ cực như ông, mẹ mất khi ông và sáu người em khác hãy còn bé. Nói về Mai Văn Hoan thời trai trẻ, khá nhiều giai thoại về “tình trường”. Tuy nhiên, đấy là một “phần đời”, giờ đã thành ký ức. Có lẽ vì thế mảng thơ tình của Mai Văn Hoan cũng đầy chất say. Nói như nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo: “Thơ Mai Văn Hoan có lực đẩy của ngọn gió tàng hình, mở ra cánh cửa giấu kín bao điều bí mật”.

Nhà thơ Mai Văn Hoan nhớ mãi chuyến đi thực tế tại huyện Minh Hóa cùng hai nhà thơ Hoàng Vũ Thuật và Hải Kỳ. Trong thời gian ở đây, Mai Văn Hoan mượn xe máy, đi khắp nơi tìm lại bạn bè, học sinh cũ có hoàn cảnh cần sẻ chia. “Chiều nay vượt đèo Đá Đẽo / Một mình một ngựa ruổi rong / Tuấn mã tung bờm kiêu hãnh / Đưa ta vượt đèo như không”, (Trên đèo Đá Đẽo). Ấy là thời điểm năm 1983, khi ông đã trở thành thầy giáo được 10 năm. Mai Văn Hoan mang nặng tình người, tình đời.

Nhà thơ Hoàng Vũ Thuật từng nhận xét: “Mai Văn Hoan viết về tình yêu với mong muốn thức dậy sức sống trong con người, hướng con người đi đến cốt cách cao thượng, xóa dần những thói ích kỷ, tầm thường”.

Với Thừa Thiên Huế nói chung, Xứ Huế nói riêng, nhà thơ Mai Văn Hoan có 30 năm gắn bó. Có lẽ vì thế, trong “Xế chiều”, ký ức tâm hồn với đất và người ở đây trĩu nặng. Có thể thấy trong “Gửi Hàn Mặc Tử”, “Tình khúc Trịnh Công Sơn”, “Đôi mắt Nam Đông”, “Cây mai thánh đường”, “Huế tiễn mắt đen”, “Trà sen”…

…

Nâng chén trà bốc khói

Hương sen thoảng hương bay

Trà đâu phải là rượu

Cớ làm sao ta say?

(Trà sen)

Bài “Trà sen”, Mai Văn Hoan viết tại Huế vào tháng 7.2022; thời điểm trong năm, những người thợ lành nghề mang tâm hồn Huế bơi thuyền giữa ao sen để ướp trà, lấy hạt sen, tâm/ tim sen…chế biến nên những sản phẩm tinh túy. Trong bài này, cũng như bài “Tiếng chim cu”, tinh thần Huế phảng phất, tao nhã, và ưu tư với Huế, dù nhà thơ không nói đến địa danh. “Tiếng chim tản vào không khí / Nhẹ rơi vào chén trà thơm / Ta nâng chén trà lên nhấp / Mới hay trà có vị buồn”, (Tiếng chim cu).

Ngoài đời, nhà thơ Mai Văn Hoan là người lực lưỡng; qua thơ nhận ra tâm hồn nhà thơ có nội lực lớn. Ông bộc lộ chân thành, chân thực đến độ sáng trong. Nói như nhà thơ Bích Ngân: “Thơ không chịu được sự che đậy. Thơ càng không chấp nhận nửa vời…Thơ mang tố chất của một chiến binh. Gan góc phơi bày. Dũng cảm phơi bày”. Thơ Mai Văn Hoan phơi bày bản thể, cất tiếng nói của một “chiến binh” trước đời sống. Có thể nhận diện ra trong các bài “Nhà thơ Puskin”, “Lưỡi gươm oan nghiệt”, “Viếng mộ Trần Tế Xương”, “Mơ”, “Nước mắt mẹ anh hùng”…

Chữ an dân suốt một đời mơ ước

Tóc bạc rồi mà dân vẫn chưa an

Đêm thức trắng bởi nỗi lo dân nước

Thơ đọng buồn với bao tiếng oán than

(Lưỡi gươm oan nghiệt)

“Lưỡi gươm oan nghiệt” là bài thơ về đề tài lịch sử, về oan khiên của Nguyễn Trãi; tuy nhiên, quá khứ đồng hiện. An dân bao giờ cũng là mục đích cao đẹp của mọi triều đại. Thơ Mai Văn Hoan vẫn cất “tiếng nói” từ tâm thức ông, về nhiều vấn đề của thời cuộc, từ nỗi đau nhân sinh đến môi trường, sinh thái, cân bằng không gian sống: “Đại ngàn bị đốn trọc / Cây đổ chồng lên nhau / Già làng ôm mặt khóc / Tóc bạc trắng như lau”, (Mơ).

…

Tiếng chim tản vào không khí

Nhẹ rơi vào chén trà thơm

Ta nâng chén trà lên nhấp

Mới hay trà có vị buồn

(Tiếng chim cu)

Mai Văn Hoan là thế. Ông đã chọn cách sống an yên giữa quê nhà. “Tuổi trâu nên vẫn kéo cày / Ngọt bùi đã trải đắng cay đã từng / Thú chơi xuống bể, lên rừng / Có khi đắm đuối giữa vùng chiêm bao”, (Giao thừa tuổi bảy mươi). Bài thơ này ông viết cách đây 5 năm.

Nhà thơ Mai Văn Hoan, sinh đầu năm năm 1949. Ông từng tốt nghiệp khoa Văn, Đại học Sư phạm Vinh (năm 1970), Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận văn học, (năm 1982). Từ một “giáo làng”, ông trở thành thầy giáo dạy chuyên văn ở tỉnh Bình Trị Thiên (cũ), rồi dạy ở trường Quốc học Huế, cho đến khi nghỉ hưu (năm 2009. Ông từng là Chi hội trưởng Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Huế, 2 nhiệm kỳ.

Trái tim nhà thơ Mai Văn Hoan đã ở tuổi 75, nhưng vẫn “đắm đuối giữa vùng chiêm bao”. “Tuổi trâu” nên ông vẫn miệt mài cày trên “ruộng chữ”. Khi trái tim còn ngạc nhiên và thổn thức thì Mai Văn Hoan vẫn chưa ngừng nghỉ. Đó là điều chắc chắn./.

NGÔ ĐỨC HÀNH

https://vanvn.vn/nha-tho-mai-van-hoan-dam-duoi-giua-vung-chiem-bao/