THANH THẢO - NHÀ THƠ CỦA NHỮNG CÁCH TÂN ĐẦY SÁNG TẠO

Thanh Thảo thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước nhưng đã tạo được giọng điệu riêng ngay từ khi trình làng thi phẩm đầu tiên "Dấu chân qua trảng cỏ". Và chỉ trong vòng 02 năm sau ngày toàn thắng anh tiếp tục gây được sự chú ý trên thi đàn với trường ca "Những người đi tới biển" dài ngót 1.250 câu, góp phần lý giải một cách khái quát cội nguồn sâu xa dẫn đến kết thúc thắng lợi 30 năm chiến tranh Vệ quốc.
Anh là người đã đem vào thơ ca chống Mỹ ở giai đoạn cuối một cách nói mơi mẻ, trần trụi, dữ dội nhưng vẫn lấp lánh chất thơ - đó là tiếng nói của những người trong cuộc - những người cùng thế hệ với anh.
Cả thế hệ xoay trần đánh giặc
Mặc quần đùi khiêng pháo lội qua sông.
...
Cuộc sống ở đây vẫn cuộc sống bình thường
Cái lạ nhất là không thấy gì lạ cả.
...
Phải thương lắm mới đi làm cách mạng
Phải thương nhiều hơn mới giữ nổi lòng tin
Nhưng phải thương đến tận cùng đớn đau
mới làm người mẹ.

...
Chính mẹ đẻ anh hùng và truyền thuyết...
Thời kỳ đầu, mặt mạnh và dòng chủ lưu của thơ Thanh Thảo vẫn là lối truyền cảm trực tiếp, kiểu như "Những người sốt rét đang cơn/ Dấu chân bấm xuống đường trơn có nhoè" hoặc giản dị, mộc mạc một cách chân cảm như "Mẹ thương con cho suốt một đời/ Đến cạn nước lòng suối còn hơi mát".
Hoặc khi anh viết về sự hy sinh vô giá của đồng đội đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc thì những câu thơ cũng đi theo một con đường thẳng từ trái tim tác giả đến trái tim người đọc.
...Ngày dân tộc tụ về đường số Một
Lòng không nguôi thương những cánh rừng này
Nơi những đứa con nằm lưng đèo cuối dốc
Dọc theo lối mòn chìm khuất dưới tầng cây...
(Trường ca - Những người đi tới biển)
Quả thật, nếu Thanh Thảo chỉ dừng lại ở đây thì chân dung thơ anh sẽ mau chóng hòa vào diện mạo chung của thơ ca chống Mỹ, cứu nước như có nhà phê bình đã nói là hòa vào dàn đồng ca, không có bản sắc riêng.
Rất may là về sau, Thanh Thảo dụng công nhiều cho việc đổi mới, cách tân về hình thức nghệ thuật để mở rộng tối đa biên độ của thơ, khởi đầu từ tác phẩm "Khối vuông Rubich" với sức liên tưởng hết sức phong phú và tài hoa. Cùng với nhà thơ Thu Bồn, Thanh Thảo đã công bố cả chục bản trường ca, tiêu biểu là "Những người đi tới biển - 1977", "Trẻ con ở Sơn Mỹ - 1978", "Những nghĩa sĩ Cần Giuộc - 1980", "Bùng nổ của mùa xuân - 1982", "Đêm trên cát - 1983", "Khối vuông Rubich - 1985", "Một trăm mảnh gỗ vuông - 1988", "Trò chuyện với nhân vật của mình - 2002, "Cỏ vẫn mọc-2002"...
Trong các trường ca và các bài thơ lẻ cũng như những tập thơ của mình,Thanh Thảo đặc biệt chú ý đến việc xây dựng các hệ thống hình tượng được kết cấu theo kiểu phức điệu của âm nhạc giao hưởng nhằm tạo ra nhiều tầng ngữ nghĩa đa dạng và độc đáo. Có khi anh sử dụng thủ pháp đồng hiện - so sánh của điện ảnh, có khi là thủ pháp gián cách, ước lệ của sân khấu hiện đại, có khi anh mô phỏng lối nói của các nhà thơ dân gian Việt Nam nhưng thổi vào đó tâm hồn của thời đại mình đang sống. Thơ anh trong những trường hợp này luôn giàu nhạc tính và trùng điệp hình tượng; cấu trúc câu thơ, bài thơ biến hóa một cách thông minh, kỳ ảo.
Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo đã có lần ví thơ Thanh Thảo giống như giọt cồn, khi nhỏ cồn lên da ta luôn cảm thất mát lạnh, song cũng chính vào lúc ấy lại là lúc nóng nhất. THeo tôi, đây cũng là một gợi ý khá chính xác về một cách tiếp cận thơ Thanh Thảo.
Dưới đây là một vài ví dụ để dẫn chứng minh họa:
Anh sẽ đeo vào tay em gié lúa
Vòng ngọc xanh tiếng dế kêu lá cỏ
Ngọn lửa của da thịt
Chìm trong núm vú hồng hồng
Anh sẽ đeo vào cổ em
Sợi dây chuyền bí ẩn của bóng đêm
Những chiếc chuông mùa thu trong trẻo
Rung lên khi thành phố bay về trời
Anh sẽ đeo vào ngực em
Cơn bão.
(Trang sức)
...
Một con người tốt góp phần làm trong sạch
không khí như một cái cây vậy
...
Kẻ giả dối đóng được tất cả các loại vai
trừ vai kẻ giả dối...
...
Nếu anh đứng thẳng đối diện với mặt trời
thì sẽ tạo cho đời một báong mát nhỏ...
( Theo các nhà thơ dân gian)
Trên mặt bằng chung của thơ ca Việt Nam hiện đại, Thanh Thảo là một trong số không nhiều lắm những nhà thơ không ngừng tìm tòi, học hỏi để tự đổi mới thơ mình. Để làm giàu cho thơ, anh đã dày công nghiên cứu, đào sâu khai thác, đúc kết, lĩnh hội những tinh hoa của các ngành nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Trên một phương diện nào đó, có thể nói anh đã gặt hái được không ít thành công. Xin chúc anh nhanh chóng vươn tới mục đích cao đẹp đã được anh xác lập như một tuyên ngôn nghệ thuật từ thời trai trẻ khi mới bước vào cửa ngõ của văn chương.
...
Bài hát của hôm nay
Thô sơ mà hực sáng
Mang lẽ đời đơn giản
Nói được tới ngày mai...
(Bài ca ống cống)
Phan Thiết, mùa phượng 2008