NGÀY THƠ - NGHĨ VỀ SỨ MỆNH THƠ CA

                                                                            Phương Mai

Vậy là, loại hình nghệ thuật được quan tâm nhất ở một dân tộc đa dạng về văn hóa và ngôn ngữ đã sắp sửa được tôn vinh thêm một lần nữa bằng ngày thơ lần thứ 12. Sau hơn một thập kỉ được trở thành đại lễ, dường như những bậc cao niên yêu thơ sẽ được yên lòng, dường như chúng ta tin những người trẻ tuổi hôm nay đã bị chinh phục bởi sức quyến rũ của nàng thơ, dường như văn hóa thị giác đã bị khuất phục trước thơ?

Không hẳn sự rầm rộ về quy mô, sự ấn tượng bằng những thể nghiệm và xu thế xã hội hóa đã giữ được sinh mệnh của thể loại hình văn chương lâu đời này. Cách đây chưa lâu, nhà thơ nước Nga Nikolai Vladimirovik Pereyaxlov từng cảnh báo: “Văn hóa toàn cầu loại ra khỏi tâm hồn và nhận thức của con người những hình tượng tinh thần cao cả, trong bao nhiêu thế kỷ và thiên niên kỷ mà văn chương cổ điển các dân tộc đã tạo dựng” (Trích theo Thơ ca có còn mang sứ mệnh cao cả - Minh Nhật). Dự báo của thi sĩ quả tình đáng phải chú ý. Bởi lẽ, thường thì, các nhà thơ luôn rất lạc quan về tương lai của những đứa con tinh thần. Hơn nữa, trong quá khứ, tiểu thuyết, kịch, kí… có thể phải biến đổi, truân chuyên chứ riêng thơ ca thì hẳn đã bất tử cả mấy ngàn năm nay. Đã mang tính nhân loại ở những đặc trưng cơ bản.

Đại lễ Hội thơ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội (ảnh tư liệu)
 

Có lẽ, không gì thuyết phục hơn là cuộc đối chứng về sức sống của thơ với chính thực tế đời sống sáng tác của một năm vừa qua. Hi vọng đó sẽ là một dịp để nhìn nhận lại tất cả.

Trước tiên phải kể đến “điệp khúc” phê bình mà giới truyền thông đang rót vào tai độc giả về những “hiện tượng” của thơ hiện đại. Ngày nay, khi mà gần như đã mất hẳn các cuộc đàm đạo thơ với đúng nghĩa của nó. Nơi mà để người đọc đến đó suy ngẫm, được trực diện đưa ra ý kiến đến mức sôi nổi, gay gắt rồi thanh thản ra về. Thay vào đó, là những cuộc giới thiệu, nói chuyện mà ở đó tất cả đã được đóng dấu định mệnh. Các ý kiến ca ngợi đã được mặc định bằng lời lẽ in trên các tham luận được duyệt. Cách hành chính hóa các buổi phê bình là cách “lách” dư luận rất quái của dân làm văn chương. Nói như nhiều nhà phê bình có mặt ở đó hay đứng ra lo liệu những sự kiện ấy là “vui”. Cái “vui” như là một sự phớt lờ giá trị đích thực của thi ca.

Hiện tượng gây chú ý nhất của thơ năm vừa qua phải là Nguyễn Phong Việt. Anh là ai? Anh đã viết những gì? Câu hỏi đơn giản ấy cũng đủ gây khó đối với nhiều người vì chúng ta đang đi ngược lại quy trình của tiếp nhận là thay vì đọc để tìm ra hiện tượng thì “nghe hơi” dư luận để tự xác tín chân lí ấy. Những còn số đầy thuyết phục về số bản in ngầm chỉ số lượng độc giả là thuyết phục chăng? Sự vượt trội so với các cây bút trước đó và cùng trang lứa là thuyết phục chăng? Những người đọc tỉnh táo nên tự suy xét, những dòng nhận xét ấy là ai nói ra, liệu có phải là người đã am tường trường văn, trận bút, đọc thấu kho tàng thi ca chưa hay chỉ là sự hứng khởi của tầm kiến văn hạn hẹp. Con số độc giả say mê đó liệu có bao nhiêu phần trăm thực sự là người của văn chương đúng nghĩa hay chỉ đông về lượng mà lại đơn về chất. Tất nhiên, nói như thế không phải là để phủ định một tài năng bởi khi mới cầm bút Hàn Mặc Tử với Thức khuya, Nguyễn Duy với Trên sân trường cũng nào có khác mấy so với anh. Điều quan trọng là chỗ dư luận nhìn nhận hiện tượng thơ này như thế nào? Ở tiềm lực hay bút lực? Ở tương lai hay thành tựu?

Sứ mệnh của thơ còn nên được nhìn nhận ở những phát biểu của chính những người cầm bút hay nói cách khác là những người trong cuộc. Chỉ lượt qua các trang báo văn nghệ, tạp chí văn chương hay tìm (search) trên mạng google cũng đủ thấy những suy nghĩ về thơ xuất hiện khá nhiều. Vì càng bàn dường như lại càng thấy có nhiều vấn đề. Vì càng nhiều vấn đề lại càng rối nên càng có đất để bàn. Quy luật luẩn quẩn kiểu “sờ voi” ấy thu hút dư luận vào một thứ mơ hồ nhất lại là điểm sáng nhất. Chỉ có điều đáng buồn là chẳng thấy có ai tự tại mà lờ đi đám tơ vò ấy để nói về thơ bằng chính khát khao vươn tới cái gì hư vô mà cao cả như cuộc kiếm tìm vô tăm tích mà đáng trọng của người làm văn chương. Hay, thay vì ca ngợi, chê bai nhau là nói về cái gì đó hay dở nhưng đáng tầm. Dẫu có khắt khe như ngày trước Tản Đà, Á Nam Trần Tuấn Khải bút chiến với Thơ mới thì cũng đáng làm và đáng để chúng ta đọc.

Sau từng ấy năm gây dựng, mỗi độ xuân về, trên khắp cả nước lại dấy lên Ngày thơ ở các vùng miền, câu lạc bộ, hội thơ. Quy mô và mức độ chỉ là cái nền móng bởi còn cần những định hướng đúng đắn và đương nhiên không thể thiếu những tài năng “may mắn” được dư luận “lãng quên” để được lặng lẽ sáng tạo. Bởi lẽ, chừng nào, chúng ta ý thức được sứ mệnh của thơ thì chừng ấy mới dám chắc về sinh mệnh của thơ.

Nguồn: Tổ quốc