PHÁT LỘ ĐẶNG VƯƠNG HƯNG

                                                                                          Bùi Việt Thắng 

Riêng tôi có cái cảm giác hào hứng về sự phục hưng của truyền thống hiện thực trong văn chương Việt đương đại và liên hệ tới một ý kiến sâu sắc của nhà văn Nguyễn Minh Châu khi ông chia sẻ: Mỗi lần đọc lại tác phẩm của các nhà văn hiện thực trước năm 1945 có cái cảm giác được trở về nương chốn cũ, nơi sinh thành. Đó là tình cảm cố hương. Vì sao như thế? Tôi nghĩ đó là cái nhu cầu chính đáng của con người mọi thời đại muốn nhận biết sự thật. Nghệ thuật, trong đó có nghệ thuật ngôn từ, đem lại cho con người một cảm quan toàn vẹn về sự thật đời sống. Những kiệt tác của các nhà văn hiện thực tài năng như Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Nguyên Hồng,…trước 1945 đã làm thỏa mãn độc giả ngay cả đương thời và bây giờ cái khát vọng đi tìm sự thật mà văn chương chân chính đem lại.          Đọc tiểu thuyết Những kẻ giời hành (NXB Công an nhân dân, 2015) của Đặng Vương Hưng tôi - và có lẽ nhiều độc giả khác có cùng tâm thế - bị ám ảnh bởi câu chuyện về những thân phận người trong một cuộc bể dâu rất nhiều “những điều trông thấy mà đau đớn lòng”. Ngay nhan đề tiểu thuyết đã ám gợi độc giả, khiến họ ngay lập tức phải đặt câu hỏi “vì sao con người lại bị biến thành những kẻ giời hành?”. Cái nhan đề này là một sự khái quát hóa bằng nghệ thuật ngôn từ về thân phận con người, về những kiếp người ở cõi trần gian mà do vô số những nguyên nhân khác nhau, đã trở thành nạn nhân của những hoàn cảnh đầy rẫy sự trớ trêu, phi lí. Hình như đã sinh ra và sống ở trên cõi đời này, ai trong chúng ta cũng không ít thì nhiều, không sớm thì muộn, đều bị “Giời hành”. Đã bao giờ bạn tự hỏi: “Giời” đã từng “hành” mình như thế nào chưa?

Tiểu thuyết Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng lấy cảm hứng viết từ những kiếp người nhỏ bé, dưới đáy, bị cuộc đời đẩy đến con đường cùng. Số phận của họ đúng là mỗi người mỗi vẻ nhưng đều quăng quật, đắng đót, chua xót. Dường như mỗi kiếp người là một tai ách, tai ương. Nhưng tôi nghĩ, không riêng gì Đặng Vương Hưng, mà các nhà văn nói chung đã được thời cuộc ưu ái để ngòi bút của mình có thể viết hết những điều gan ruột nhất về kiếp chúng sinh trong “cõi nhân gian bé tý”. Đời sống trong quy luật muôn đời của nó lúc nào cũng là những “cuộc bể dâu”, là những “vật đổi sao dời” trong tao loạn của thời chiến đã đành, mà cả trong thời bình thịnh trị cũng không thể nào khác được.

Nói đến tiểu thuyết là nói đến nhân vật, nó là thỏi nam châm thu hút vào mình cả cốt truyện, cả tư tưởng chủ đề, cả phong cách nhà văn. Trong tiểu thuyết Những kẻ giời hành Lão Sầm được chọn làm nhân vật chính. Lão là người trông coi nghĩa trang Vạn Điềm. Lão là người đàn ông độc thân. Lão là người kỳ quặc trong con mắt người khác. Ngay trang đầu tiên của tiểu thuyết lão Sầm đã ngất ngưởng xuất hiện và lập tức hứa hẹn với độc giả là một nhân vật đặc biệt bí ẩn, đặc biệt hấp dẫn. Lão sẽ đi xuyên suốt tiểu thuyết, lão sẽ là chất keo dính kết nhiều nhân vật khác, lão là nơi nhà văn gửi gắm tâm sự. Có thể là tự phát, tôi nghĩ, Đặng Vương Hưng đã vận dụng phép “nghịch dị” (grotesque) khi viết, nghĩa là chú ý tới sự trình bày một thế giới dị thường. Cái không gian sinh tồn của lão Sầm cũng đã chứa đầy sự dị thường – nghĩa trang. Ở đó chứa chất tử khí, lạnh lẽo và u ám, ở đó ma lẫn với người, ở đó không có sự sống mà chỉ có cái chết,…Trong con mắt thiên hạ lão Sầm là một kẻ có hành tung bí ẩn, một bề ngoài khó gần vì “mặt đầy sẹo nhăn nhúm, da đen như cột nhà cháy”. Lão làm hùi hụi cả ngày như thể công việc là bất tận. Nhưng nếu có ai để ý sẽ thấy có lúc lão cũng trầm ngâm, tư lự. Đó là khi lão nhớ lại quá khứ “Đời ta sướng ít khổ nhiều. Sướng trong chốc lát, chẳng được bao nhiêu, còn nỗi khổ thì triền miên, lắm lúc nhục hơn con chó”. Cuộc đời lão Sầm là cả một đoạn trường bi ai từ ngày vào Vệ quốc quân, rồi trở về làm người bình dân giữa đời thường, rồi lại tái ngũ tham gia đủ cả hai cuộc chiến tranh vệ quốc đánh Pháp và đánh Mỹ. Một người anh hùng trong chiến trận nhưng có thể là một kẻ thất bại, thua thiệt trong đời thường - đấy là số phận của lão Sầm. Lão Sầm từng có một đứa con trai với người phụ nữ cùng làng tên Hĩm Gái. Nhưng rồi thời tao loạn đã chia lìa họ. Vợ con lão Sầm mất tích giữa biển người thời loạn lạc. Lão Sầm là một kiểu người giời hành - sống có nhân tâm mà lúc nào cũng chỉ gặp bất trắc, bất hạnh, mà cô đơn và cô độc.

 Một nhân vật chính khác trong tiểu thuyết bị giời hành, đó là Xuyến - người đàn bà có nhan sắc, có chồng hi sinh trong chiến tranh, cắn răng ở vậy nuôi con thờ chồng. Nhưng thật trớ trêu chị phải sống trong nghi án chồng - tức Vũ Thành - phản bội. Đó là một áp lực tinh thần quá nặng nề đối với chị Xuyến. Chị bị cái căn bệnh “giời hành mộng ảo”. Cái bản năng đàn bà trong chị quá mạnh (người ta gọi đó là “con ngựa dâm tình”), gặp người đàn ông nào chị cũng ngỡ là chồng mình và đang được chung chăn chung gối ở buồng riêng. Ở cái kết thúc có hậu, lão Sầm và chị Xuyến đã “xe tơ kết tóc” lúc họ đều đã ở bên kia dốc cuộc đời. Nhưng đó là một cái kết “đoàn viên” khi chồng chị Xuyến được khôi phục danh dự và lão Sầm tìm lại được đứa con trai của mình sau mấy chúc năm bặt tin. Hai kẻ “bị giời hành” đã nương tựa vào nhau sống hết quãng đời tuy ngắn ngủi mà hạnh phúc còn lại.

 Một kẻ bị “bệnh háu gái” như Hữu Hoạt cũng là một dạng người bị “giời hành”. Y là kẻ nhiều tiền và sống theo triết lý “Trên đời này, nếu có thứ gì không thể mua được bằng tiền, thì vẫn có thể mua được bằng …nhiều tiền hơn”. Lão Hoạt đã dùng sức mạnh của đồng tiền để chinh phục Thủy, cô gái trẻ đẹp chỉ đáng tuổi con kẻ chiếm đoạt mình. Lão lại còn phải tranh đua với con trai hòng sở hữu Thủy. Cô ta để mất sự trong trắng của mình chỉ vì nhẹ dạ cả tin và cũng vì đồng tiền làm lóa mắt. Đó cũng là một kiểu người bị “giời hành”. Cái khéo léo của nhà tiểu thuyết chính là ở chỗ miêu tả những trường hợp bị “ giời hành” như những “ca tâm lý” phức tạp nhưng không phải là bất khả thi trong điều trị bằng liệu pháp tinh thần. Tiểu thuyết đương đại đã rất chú ý đến những “ca tâm lý” phức tạp như trong Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Bến không chồng của Dương Hướng, Ngồi của Nguyễn Bình Phương, Gã Tép Riu của Nguyễn Bắc Sơn,... Và lần này là Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng. Nhà văn như lặn sâu vào kiếp người để kể lại cho bạn đọc nghe những câu chuyện đời chan đầy nước mắt. Đọc Những kẻ giời hành riêng tôi thấy Đặng Vương Hưng đã thực sự bứt phá trong tiểu thuyết bằng sự áp sát đời sống và số phận con người.

 Người ta nói thế kỉ hai mươi mốt là thế kỷ của tâm linh. Tinh thần khoan dung được coi như là cốt lõi của mọi hành xử dù con người tín ngưỡng tôn giáo nào đi chăng nữa. Tinh thần khoan dung sẽ thúc đẩy con người biết sám hối, biết tha thứ, biết cải tà quy chính. Nói cách khác tinh thần khoan dung giúp con người đi đến Chân – Thiện – Mỹ một cách triệt để hơn. Tinh thần khoan dung này trước hết là cái cách con người vượt qua và hóa giải những “thị phi” vì “miệng dân gian như là sóng bể”. Thêm nữa, bất luận trong hoàn cảnh nào cũng phải coi “nghĩa tử là nghĩa tận”. Tinh thần khoan dung còn quan trọng hơn nữa ở chỗ biết nâng niu trân trọng những “người tử tế” và “việc tử tế”. Tôi nghĩ, tiểu thuyết Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng được viết dưới ánh sáng của tinh thần khoan hòa, khoan dung của đạo Phật (Chương 16 có tựa đề “Nam Mô A Di Đà Phật”). Cũng trong tiểu thuyết này độc giả tuy chưa phải là lần đầu tiên, nhưng là một lần đáng nhớ tiếp cận thông qua ngôn ngữ nghệ thuật một thế giới sống có đủ và có hài hòa “âm” - “dương”. Tôi muốn nói đến cách thể hiện bằng ngôn từ những điều chúng ta chưa giải thích được chứ không phải không thể giải thích được về thế giới tâm linh (cái gọi là “linh hồn” của con người). Văn chương đi vào thế giới tâm linh của con người là văn chương có chiều sâu.                                          

Một cuốn tiểu thuyết hay, theo tôi, trước hết vẫn rất cần một cốt truyện hấp dẫn theo cách đọc văn của người Á Đông và Việt Nam từ trước tới nay. Cốt truyện của tiểu thuyết Những kẻ giời hành có độ căng của các tình tiết mang tính kịch (những tình tiết đáng chú ý xoay quanh trục chính là nhân vật lão Sầm). Tiếp nhận một tiểu thuyết độc giả còn có cái thú được “nhấm nháp” từng chi tiết hay. Một nhà văn tài danh đã viết “Một chi tiết hay ngang hàng một hình tượng thành công”. Tiểu thuyết của Đặng Vương Hưng tràn trề các chi tiết hay ngay từ những trang đầu cho đến tận trang cuối. Tôi nghĩ cái cốt cách của người làm báo đã giúp tác giả biết cách “chộp” được những chi tiết ròng ròng sự sống. Một cốt truyện hay còn nhờ vào đoạn kết hợp tình hợp lí khiến độc giả lưu giữ được cái “dư vị” của tác phẩm. Nhiều người sau khi đọc xong tiểu thuyết Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng cho rằng cái kết có hậu đã làm giảm độ hấp dẫn của tác phẩm vì theo lối kết thúc truyền thống của văn học trung đại. Nhưng tôi nghĩ nhà văn viết ra tác phẩm trước hết là viết cho đồng bào mình đọc. Mà đồng bào mình (rất đông đảo) thì thích những gì ân tình, nghĩa tình, có hậu. Nghĩa là “một vạn cái lí không bằng một tí cái tình”. Thế thì không có lí do gì để không viết một kết thúc có hậu.

 Các nhà văn tài năng trong những chỉ dẫn nghề nghiệp của mình đều lưu ý đến cách tạo dựng không khí truyện, nhất là đối với tiểu thuyết. Truyện có không khí sẽ giữ chân người đọc. Tiểu thuyết Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng có được cái không khí (cả “dương khí”, cả “âm khí”) đặc trưng của thời đương đại - khẩn trương, chói gắt, ồn ã và đầy rẫy hiện sinh và cũng sâu đậm tâm linh trong sự âm u và âm thầm của nó. Đó cũng là thời của những đảo lộn các giá trị khi kim tiền lên ngôi, khi lòng người phân tâm, khi cái “hiện sinh” được coi là then chốt. Cái không khí ấy ghi dấu ấn vào nhân vật trong suy nghĩ, hành động. Cái không khí ấy tạo nên một “nhịp điệu”(rythme) văn xuôi khẩn trương, gấp gáp. Nếu chú ý khi đọc sẽ thấy một kiểu câu văn ngắn gọn, có tốc độ đưa đẩy câu chuyện phát triển. Tôi nghĩ đến tính tốc độc và tính tổng lực của bóng đá hiện đại trong văn Đặng Vương Hưng (ví dụ: “Rồi chiến tranh kéo đến. Sầm “đầu quân” vào Vệ quốc. Từ đó họ bặt tin nhau). Xét cho cùng thì “nhịp điệu” của Những kẻ giời hành phản ánh cái nhịp độ của một thời đại “một ngày bằng hai mươi năm”, một thời đại đầy những biến động, những thay đổi lớn lao đã tạo một áp lực tối đa đến vận mệnh từng con người.

 Nếu có điều gì đáng tiếc khi đọc tiểu thuyết Những kẻ giời hành của Đặng Vương Hưng thì chính là cái chỗ “phình ra” không cần thiết của cốt truyện do quan hệ giữa Thủy và Hữu Mạnh, con trai Hữu Hoạt. Cái trớ trêu của tình cảnh là khi Thủy cùng lúc quan hệ với cả hai cha con, một bên là vì tiền (với bố), một bên là vì tình (với con trai). Đây là mô-tip “tình tay ba” muôn thưở, là câu chuyện về sự rắc rối của “tình trường”, được đưa vào tiểu thuyết có vẻ như để gia cố thêm tính chất phức tạp của đời sống, khiến độc giả tinh tường nhận xét “giá như”... Như ai đó nói chí lí đôi khi lịch sử có thể thay đổi chỉ vì hai chữ “giá như”. Nhưng chỉ ra một hao khuyết như thế của tiểu thuyết Những kẻ giời hành để càng thấy rõ hơn không có cái gì là tuyệt đối, để thấy cái tương đối mà chúng ta có là hiện hữu, hiện thực. Riêng tôi không thích sự hoàn hảo, nhất là trong lĩnh vực văn chương. Như thế có ai đó sẽ lập tức nghĩ ngay tôi đang “bào chữa” cho Đặng Vương Hưng. Nếu thế cũng không sao vì nếu “bào chữa” đúng! Ý tôi muốn nói là nếu được chuốt gọn hơn thì tiểu thuyết của Đặng Vương Hưng sẽ sắc nhọn hơn, hiệu quả nghệ thuật sẽ sâu đậm hơn trong lòng độc giả ngày nay vốn rất thông minh, đặc biệt khó tính và đôi khi có vẻ hơi bị…đỏng đảnh.

Tôi nghĩ Những kẻ giời hành đã làm phát lộ Đặng Vương Hưng - một cây bút tiểu thuyết có nghề.

NGUỒN: VANVN.NET