BÍCH KHÊ - MỘT VƯỜN THƠ, MỘT ĐỜI NGƯỜI

Tìm về khu lưu niệm nhà thơ Bích Khê tọa lạc tại Thu Xà – Nghĩa Hòa – Quảng Ngãi, chúng tôi có dịp viếng thăm, tìm hiểu về cuộc đời và các sáng tác của thi sĩ. May mắn hơn, tôi và mọi người trong đoàn, được một người cháu của Bích Khê chia sẽ một số thông tin cơ bản về thi sĩ và khu lưu niệm. Thông tin quan trọng là nhân dịp kỷ niệm kỷ niệm 100 năm (1916 – 2016) ngày sinh của thi sĩ, gia tộc họ Lê và nhà thiết kế Vân Ngữ, cùng lên ý tưởng, thiết kế, xây dựng khu lưu niệm. Công trình này nhằm để tưởng niệm nhà thơ, cũng là điểm đến cho khách thăm quan và những người yêu thơ Bích Khê.

Bích Khê tên thật là Lê Quang Lương (1916- 1946) tại huyện Sơn Tịnh và mất tại Thu Xà – Quảng Ngãi. Ông là một nhà thơ tài hoa tiêu biểu cho thể loại thơ tượng trưng trong phong trào thơ mới. Tuy nhiên, thi sĩ mất khi chỉ vừa tròn ba mươi, vì đã mang trong mình căn bệnh nan y. Mặc dù, nhà thơ mất sớm, nhưng vẫn để lại cho đời những bài thơ hay như: Làng em, Tỳ bà, Nghê thường, Lời tuyệt mệnh… Các tác phẩm thơ này được sáng tác gắn liền với mảnh đất Thu xà quê ông.

Công trình chính trong khu lưu niệm đó là vườn thơ, đã được gia tộc và nhà thiết kế gửi gắm những tâm tư, tình cảm và dấu ấn cuộc đời thi sĩ vào “ một vườn thơ – một đời người”. Linh hồn của vườn thơ là cây đàn, ý tưởng lấy từ tác phẩm nổi tiếng “ Đàn Tỳ bà - Bích Khê”. Thi sĩ đã từng được Hoài Thanh viết trên cuốn Thi nhân, nhận định “có những câu thơ hay vào bực nhất trong thơ Việt Nam”, như:

“Ô! hay buồn vương cây ngô đồng
Vàng rơi, vàng rơi thu mênh mông”. 

Mỗi khi nhắc đến cây ngô đồng, chúng ta thường nghĩ ngay mùa thu sắp đến, lúc này lá cây ngô đồng chuyển sang màu vàng và bắt đầu khẽ rụng, thân xác ngã xuống biến thành cây đàn tỳ bà, phát ra âm nhạc du dương và ca ngợi tình yêu.

“….Cây đàn yêu đương làm bằng thơ
Dây đàn yêu đương run trong mơ ...”
(Tỳ bà)

Trong vườn thơ, đàn Tỳ bà được bố trí nằm bên dưới và đàn Nguyệt nằm phía trên, lồng ghép vào ở hai cao độ khác nhau. Đàn Tỳ bà có nửa phần chôn sâu vào trong lòng đất kết hợp với đàn Nguyệt không có lỗ thoát âm, tiếng vang lên trong bầu đàn, xen kẽ những con đường lát đá uốn cong theo khắp lối đi, tạo cho người xem cảm nhận về những thanh âm huyền bí, sự rung cảm bí ẩn mà nhà thơ đã gởi tới cho người đọc qua nhiều tác phẩm thơ. Cả hai bầu đàn đều có chung một cần đàn, kéo dài từ trên bầu đàn Nguyệt cho đến trà thất nằm trên hồ sen. Trà thất được thiết kế theo không gian mở với mái là hình lá sen lớn úp ngược và có nền là hình một chiếc lá ngô đồng lật ngửa, nằm trên hồ sen được bao bọc tạo nên hình nửa vầng trăng ứng với lời tuyệt mệnh của nhà thơ: 

…” Sau nghìn năm nữa trên trần thế ,
Hồn vẫn về trong bóng nguyệt soi “...
(Lời tuyệt mệnh) 

Dần theo một lối khác, mọi người dễ dàng bắt gặp hai cây nhãn cổ, gợi nhớ lên đôi câu thơ của thi sĩ mang trong mình bệnh tật vây bủa trong những năm cuối đời:

…“Là lúc đêm về trên mái ngói. 
Những nhành nhãn muộn cánh dơi lay" …
(Làng em)

Trong vườn không những có hoa- lá được trồng trang trí đẹp mà, nhiều câu thơ được khắc trên các tảng đá, tạo cho chúng ta cảm giác như đang trò chuyện cùng với nhà thơ. 

Cuối một góc nhỏ của vườn thơ, bức tranh phố cổ Thu Xà năm xưa, được phục dựng trên nền một bức ảnh cũ còn lại với hình tượng Bích Khê lúc 17 tuổi cùng Hoàng Trọng Miên, Hàn Mặc Tử, Lê Quang Hường (anh nhà thơ Bích Khê), Quách Tấn, Chế Lan Viên. Một sơ đồ phố cổ với trích lục về mảnh đất như sự xác nhận về phố cổ Thu Xà thời Bích Khê 

Phần phía dưới công trình chính – hai cây đàn là phòng lưu giữ, trưng bày, giới thiệu về cuộc đời và sự nghiệp thơ của ông. 

Vườn thơ trong khu lưu niệm, lưu giữ hình ảnh, dấu ấn của một đời người – thi sĩ Bích Khê. Một con người cả đời cống hiến cho sự nghiệp thơ ca, đóng góp thêm màu sắc trên diễn đàn văn học. Và ngày hôm nay, thế hệ những người làm về di sản văn hóa có được nguồn khai thác nhưng phải có trách nhiệm đưa những cái tinh hoa, gần xích lại hơn với công chúng hơn.

Hình 1: Vườn thơ Bích Khê (Photo: Chu Mạnh Trinh)
Hình 2: Câu thơ được viết trên đá trong vườn thơ (Photo: Lê Hồng Tú Khanh)
Hình 3: Một góc phố cổ Thu Xà năm xưa (Photo: Chu Mạnh Trinh)
Hình 4: Phác đồ phố cổ Thu Xà (Photo: Chu Mạnh Trinh) 
Hình 5: Phòng trưng bày thơ Bích Khê (Photo: Lê Hồng Tú Khanh)

Trần Thị Đào - Trung tâm Nghiên cứu & Bảo tồn Di sản