LẦN ĐẦU GẶP NGUYỄN HUY THIỆP

                                                                                                                                            Lưu Trọng Văn

Thiệp chỉ cái vại nói: "Mẹ tôi ngày trước thường muối cà bát ở cái vại này đem ra chợ bán. Một vại chứa được 60 cân cà kia đấy!". Lại chỉ mảnh vườn xum xuê hoa trái và xin xít liếp rau, "Đất xưa của ông bà đấy, 700 năm rồi".

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp

Tung tẩy chuyện văn chương, Thiệp bảo: "10 năm dạy học ở Tây Bắc là 10 năm úp mặt vào núi đọc sách". Vợ Thiệp đem ra một đĩa khoai lang và một đĩa khoai môn luộc. Thiệp bảo: "Vợ tôi thiết đãi khách bằng những món nhà quê. Tẹo nữa, mời ông ăn cơm rau vườn nhà. Rau sạch! Mấy nhà văn Tây, Mỹ rồi cả các ông đại sứ, quan khách nước ngoài đến tôi chơi, cũng ngồi trên chiếu ăn cơm rau... vườn nhà".

Tôi không hề là bạn của Thiệp, đây là lần đầu tiên tôi gặp Thiệp, dù biết tên tuổi Thiệp từ lâu và truyện của Thiệp in là... đọc, đọc. Truyện thích. Truyện không thích. Lê Lựu bảo: "Thằng Thiệp chữ được giời cho". Nguyễn Khải cũng bảo thế.

Tôi nghĩ, chả có ông giời nào cả. Những 10 năm rừng rú Tây Bắc úp mặt vào núi đọc sách, rồi một mình giữa nơi hoang dã cả trí tuệ lẫn nong nia hạt thóc, củ khoai ngẫm rồi lại ngẫm thì chữ ở đó mà ra, giời nào cho!

Nhưng, rồi hình như chữ cũng có lúc cạn. Gần đây không thấy truyện ngắn nào của Thiệp trên văn đàn nữa. Lại xuất hiện cuốn sách gì đấy mà có người bảo "tiểu thuyết ba xu". Ối ông nhà văn mà tôi quen biết reo lên với cái giọng đầy phấn khích: "Thằng Thiệp hết... hơi rồi!". Thiệp nói với tôi: "Đời viết văn có lúc thoái. Phải biết lúc thoái để thoái. Tôi đang thoái...". Sau chữ "thoái" ấy không có chữ "trào", không có chữ "lui".

Nhìn mắt Thiệp, cái cằm của Thiệp, gớm, đâu vừa! "Thoái" chỉ là "phép". Chỉ là "võ" mà thôi. Tôi không tin! Tôi dò hỏi "thoái" đây có nghĩa là "ẩn", là thu mình lại? Con thú thu mình lại. Đâu đùa! Thiệp tủm tỉm cười.

Nhắc đến con thú, người đời hay liên tưởng đến chuyện nó bị thương. Nó rú lên. Nó gào lên. Tôi biết Thiệp gặp ối "đường tên mũi đạn" vô hình nào đó từ khi xuất hiện "Tướng về hưu" 20 năm trước. Tai bay vạ gió ấy mà!

Tôi hỏi: "Ông còn sợ tai vạ văn chương không? Hay quá quen rồi?". Thiệp bảo: "Tôi chả sợ tai vạ văn chương mà tôi chỉ sợ, luôn sợ tai vạ của con cái". Thế rồi, Thiệp đọc thơ của Bảo Sinh - một người bạn của Thiệp, hiện là ông chủ của khách sạn chó mèo, đồng thời cũng là người dành cả khu vườn của mình để làm nghĩa trang chó. Thơ ông thế này:

"Con ta không phải của ta

Tai hoạ của nó mới là của ta

Của chìm của nổi trong nhà

Của ta rồi sẽ lại là của con".

Thiệp nói: "Tôi tâm đắc lắm câu Tai hoạ của nó mới là của ta. Nhiều đêm tôi nghĩ viết văn để làm gì nếu là ông bố đẻ ra đứa con bằng xương, bằng thịt lại không lo được cho con, không gỡ được tai vạ cho con?".

Thế rồi hai "ông" con của Thiệp lần lượt xuất hiện với vẻ  mặt ngang ngang lắm, lạnh lùng lắm. Tài không biết thế nào nhưng rõ đẹp trai hơn bố, cao to hơn bố và trông người thì "thủ đô" hơn bố.

Chợt ở góc vườn, tôi thấy một bình gốm. Sườn bình có một bàn tay... đất. Những ngón khắc khoải bám chặt. Tôi khen: "Đẹp quá ông ạ!". Thiệp khoe ngay: "Của thằng nhớn làm. Này, ông lên đây xem thế giới của hai thằng con tôi".

Thiệp dẫn tôi lên gác. Một gian phòng lớn tràn ngập những tranh và tượng với đủ màu sắc. "Tranh này của thằng lớn tên Bách, tranh này của thằng nhỏ tên Khoa. Chúng nó thích gì làm nấy. Tự chọn đường cho mình, "đếch" cần dựa hơi văn chương của bố".

Giữa muôn màu sắc của tranh, tôi đột ngột lái câu chuyện về cái mà các "ông" con chả để ý nhưng ông bố lúc nào cũng đau đáu: "Ông bảo đang thoái là ông nói phét. Thực ra ông đang thu mình lại không phải để "rình" mà để viết đúng không?"

Nguyễn Huy Thiệp đáp:

- Đúng là tôi đang viết

- Viết gì?

-Không thể nói ra được. Nhưng bút pháp chắc chắn khác. Ông để ý không, bây giờ người ta vào nhà hàng đâu có các món cao lương mỹ vị nữa. Người ta đã chán các món đó rồi! Người ta gọi mướp xào, canh cua đồng rau đay, rau muống luộc. Những món ăn thanh tao. Truyện tôi đang viết và sẽ viết, sẽ đổi món như thế. Này ông ăn khoai môn luộc đi, ngon lắm đấy!

Tôi nhón một miếng khoai môn. Ơ hay thật! Cái vị ngọt của nó lại ram ráp chứ không uốn éo lịm. Tôi lại nhón và Thiệp cũng vậy. Một nhoáng đĩa khoai môn sạch bách. Thật bất ngờ, hiện lên trên chiếc đĩa gốm sứ trắng dòng chữ "Thiệp" màu xanh dương do chính tay Thiệp vẽ và làm ra. Thiệp cầm đĩa bảo: "Tôi tặng ông cả cái đĩa này đấy". Tất nhiên tôi nhanh nhảu nhận.

Thế đấy, lần đầu tiên tôi gặp Thiệp. 

  Lưu Trọng Văn